بررسی پتانسیل های تولید و مصرف زغالسنگ در داخل

ایران از نظر ذخایر زغال سنگ در حد متوسط جهانی است به طوری که بر اساس اطلاعات زمین شناسی 14 میلیارد تن ذخایر زغالسنگ در ایران براورد شده و 1.2 میلیار تن آن نیز به صورت قطعی و اکتشاف شده است . زغال سنگ کاربرد های گسترده در صنایع مختلف همانند سیمان سازی، نیروگاه های برق، تولید آهن و فولاد، شرکت های دارو سازی، صنایع کاغذ، پالایش آلومینیوم،تولید الکترود، گرافیت و … کاربرد گسترده دارد.
گسترده ترین و رایج ترین مصرف زغالسنگ در جهان برای مصارف سوخت در نیروگاه ها و فرایند پخت سیمان و مصارف متالورژی در صنایع فلزی است. اما در ایران به دلیل وجود ذخایر عظیم نفت و گاز که وجود دارد و یارانه‌های دولتی که جهت مصرف این انرژی ها پرداخت می‌شود تمامی نیروگاه ها و سیمان سازی‌ها از این یارانه‌ استفاده می‌برند و از گاز طبیعی به جای مصرف زغالسنگ که در جهان سوختی ارزان‌تر است استفاده می‌کنند.
در صنایع متالورژی به ویژه تولید آهن و فولاد نیز سعی شده تا گاز طبیعی جایگزین زغالسنگ شود به عنوان مثال در فرایندهای تولید آهن فرایند میدرکس جایگزین فرایند هایی شده اند که در گذشته از زغالسنگ استفاده می‌شد. و تنها مصرف کننده عمده زغالسنگ در ایران تولید کنندگان چدن با کوره های بلند هستند به طوری که شرکت ذوب آهن اصفهان در سال 1400 حدود 5.7 میلیون تن زغالسنگ کک شده مورد استفاده قرار داده است.

بررسی میزان تولید، مصرف و مشکلات تولید واحد های تولیدی زغالسنگ در داخل کشور

به ترتیب در سال 1397 و 1398 حدود 1.6 و 1.5 میلیون تن کنسانتره زغالسنگ توسط عرضه کنندگان اصلی زغالسنگ در کشور عرضه شده است که بسیار پایین تر از پتانسیل کشور از نظر ذخایر معدنی است در حالی که در کشور ترکیه با ذخایر مشابه زغالسنگ میزان تولید زغالسنگ در حدود 70 میلیون تن است این به خوبی نشان می‌دهد که کشوری همانند ترکیه که ذخایر نفت و گاز محدود دارد وابستگی بیشتری به مصرف زغالسنگ دارد زیرا ارزان تر است و به دلیل جامد بودن امکان ذخیره سازی آسان تر نیز دارد.

وجود ذخایر گاز و نفت در ایران باعث شده است تا توجه به مراتب کم تری به این ماده معدنی با ارزش شود و با مستحلک شدن ناوگان استخراج زغالسنگ در ایران و قیمت گذاری دستوری به مرور این صنعت در کشور تحلیل رفته و با مشکلات تامین هزینه‌ها روبرو شد تا حتی توان براورده سازی مصرف داخلی با وجود پتانسیل‌های عظیم معدنی وجود نداشته باشد.

قیمت زغالسنگ کک شو در سال 1402 برای زغالسنگ داخل کشور هر تن در حدود 4.5 میلیون تومان عنوان می‌شود در حالی که این رقم برای واردات کالای مشابه 16 میلیون تومان (50 دلار جهت حمل و نقل و 100 دلار قیمت ماده مصرفی ) در گزارش های کدال شرکت ذوب آهن اصفهان گزارش شده است. که دلیل اصلی این مطلب قیمت گذاری دستوری و سعی دولت در پایین نگه داشتن هزینه های تولید عنوان می‌شود.

از دلایل دیگری که میتوان به عدم تولید زغالسنگ در داخل کشور عنوان کرد آن است که امکان تولید زغالسنگ در ایران به دلیل کیفیت کم‌تر ماده اولیه این ماده و نیاز به تولید کنسانتره از آن هزینه زا است که با توجه به قیمت کم این محصول شرایط تولید را بشدت سخت می‌کند همچنین وجود مشکلاتی همچون قدیمی بودن تجهیزات استخراجی این محصول و عدم به روزرسانی آن و نیرو کار آموزش دیده در این حوزه کیفیت استخراج کم است و بانک های کشور تمایلی جهت اعطای تسهیلات به واحد های تولید زغالسنگ ندارند که تامین آورده را برای تولید کنندگان برای بروزرسانی تجهیزات و آموزش نیرو کار سخت می‌کند.

همه و همه این مشکلات باعث شده است تا صنعت تولید زغالسنگ در داخل کشور دشوار شود و با وجود پتانسیل های موجود در داخل این صنعت با چالش های بزرگ روبرو شود. این در حالی است که صادرات این محصول در سال 1401 به کشور پاکستان و هند آغاز شده است تا امکان صادرات برای تولید کنندگان و فروش با قیمت جهانی این ماده وجود داشته باشد در سال 1401 میزان صادرات زغالسنگ ایران به کشور پاکستان 131 هزار تن برآورد شده است که تنها 6 درصد از بازار زغالسنگ این کشور می‌باشد لذا میتوان با بهبود بازاریابی و فروش سهم قابل توجهی از بازار کشور همسایه را در اختیار گرفت.